Wêrom werom?

Yn welke tiid soesto dan weromgean wolle?’ De fraach wurdt my steld troch in earstejiers studint skiednis. Hy leit langút op ’e bank. Op syn boarst leit in iepenteard boek mei de rêch nei boppen: A short history of midievel Europe. Lêsstof foar in kolleezje nim ik oan. Hy is noch lang net oer helte. Myn antwurd is blykber it omtinken wurdich, de holle komt stadich omheech. Ik tref him inkeld faker by syn âlden thús. Meikoarten sil dat feroarje. Hy siket in keamer yn ’e stêd, altyd dat busreizgjen is mar fet saai. Ik kin ’t my skoan yntinke. It is hiel wat oars as weromreizgje yn ’e tiid. Dat ûnderwerp kaam te praat omdat ik nei in motivaasje foar syn stúdzje fiske. Ut belangstelling! Mar leave deugd, werom yn ’e tiid? Soks is noch noait by my opkaam. Neffens him is skiednis fet moai, je soenen it yn ’t echt meimeitsje kinne moatte, dat liket him hielendal te gek. De holle sakket en hy begjint te zappen. ‘De Twadde Wrâldoarloch’, seit er wylst er by in stikmannich stjoerders del skaait, ‘dat is in tiid dêr’t ik wol ris yn omstappe wolle soe.’   
‘O ja?’
‘Ja, net om de ferskrikkingen hear’, ferûntskuldiget er him, ‘mar it deistige riden en farren. Sa’t de minsken doe libben, wist wol?’
Ik ha myn twivels, mar ik knik. ‘Nijsgjirrich!’
De slach by Waterloo liket him ek wol wat. Ik besykje my in byld fan syn idee te meitsjen. ‘Bedoelst krekt sa as mei de tiidmasine fan professor Barabas?’ Flauwe fraach fansels, bytsje bernich, hie ’k net stelle moatten. Ferkeard tocht!
‘Ja krekt, fet cool man!’ fearret er oerein. Tagelyk lûkt er syn mobyltsje út ’e bûse en lêst flechtich in berjocht út it heden. Sit it moderne libben him sa ticht op ’e hûd dat er dêrom longeret nei âlde tiden freegje ik my ôf? It slagget my net om fierder werom te gean dan nei it begjin fan myn eigen jeugd en dat hellet de oarloch net.
‘Ik bin gjin man fan it ferline, dêr ha ik al genôch fan,’ sis ik, ’ik stap leaver foarút yn ’e tiid, sa lang at it noch kin.’
Op it grutte flatscreen finster flitse de aktuele nijsberjochten yn nanosekonden foarby. It mobyltsje ferdwynt wer yn ’e bûse.
‘Silst ek nei Avatar?’ freegje ik.
‘Nei dy science fiction film?’ It boek gliidt him fan ’e skoat en falt tichtklapt op ’e grûn. ‘Dat is dochs allegear optochte ûnsin? Skiednis is wier bard, dêr kinst noch wat fan leare.’
‘Tochtste?’ Ik hâld myn betinkings foar my. ‘De takomst wurdt ek skiednis, lykas wysels,’ wriuw ik him ûnder de noas. De wittenskip fynt hieltyd nije dingen út, der stiet it minskdom noch hiel wat te wachtsjen. Tink dy ris yn, oait stappe we nei alle gedachten mei behâld fan de eigen identiteit yn in oar omskot op ’e dyk om.’
‘Dat kin yn in twadde libben fan Second Life op ynternet al lang.’ Hy seit it mei in hâlding fan: hasto noch noait fan heard tink?
‘Hoe bedoelste?’ spylje ik wat ûnnoazel, ‘as in libbensechte robot yn in trijediminsjonale wrâld?’
‘Ja.’
‘Krekt as in Avatar?’
‘Ja, presiis!’
‘Om ûnstjerlik troch de tiid te reizgjen en besit fan de ivichheid te nimmen?’
‘Hm..?’
‘En tegearre mei in keunstmjittige yntelliginsje yn ’e hoedanichheid fan in moai frommes troch cyberspace om te sweven?’
Der rûgelt him in iPod-dopke út it ear. It kontakt is even fuort. Der wurdt neitocht. 
‘It wie in spannende film,’ gean ik fierder, ‘it pakte al hast ferkeard út mei dy ferrekte oarloch, mar dêr kinne we miskien noch wat fan leare.’
Syn gesicht ferlúkt en hy komt oerein. 'Wêr draait er?', freget er ynienen happich. 

Te Winter



Slommerjend fertutearzje de linen
en fernuverje de eagen har oer
it sa hoeden skûljen fan de natuer
mei’t de lûden yn it wyt ferdwine

Mankelyk skeel lit de bylden skine
kristalklear en yn bedimme kleur
fan de dagen út in bernich besleur
dy’t it ûnthâld mei it no ferbine 

Ik skriuw wiffe wurden, lis in spoar troch
ticht besnijde seeën, fingers prykje
yn in stille wrâld, mar dochs optein

skou ik myn namme, ik skrik en sjoch
slytske kapitalen, sinnen stykje,
it is de winter fan de jongerein. 

De swijsume skilder

Wy ha nei Rotterdam west om Hopper te sjen. Edward Hopper, modern skilder dy’t yn 1967 healwei de njoggentich ferstoar. Acht skilderijen fan syn hân hongen yn de Keunsthal tusken in protte oar wurk fan Amerikaanske tiidgenoaten. Fierstente min fansels, mar om ús de muoite wol wurdich en stap yn ’e trein om der hinne. It hat skoan foldien, de reis en de keunst. Benammen it wurk fan Hopper mocht tige besjen lije.
De wrâld fan Hopper bestiet út yn harsels kearde minsken, ienlingen faak, meast djip yn gedachten, dy’t like leech lykje as de romten om de minsken hinne. Wa’t wolris oer de grutte dobbe tein is, moat hast wol dy bylden werkenne. En wa’t wolris oan ’e eastkust by de Atlantyske Oseaan stien hat sil grif in fjoertoer of fan dy hûzen as katedralen sjoen ha, dy’t as troch in moard ferlitten yn dat wûnderlike ljocht boppe de kliffen de loft yn tuorje. Dy riedseleftige monuminten fan stilte binne ek troch Hopper ferivige. Lykas de oan it lot oerlitten treinspoaren yn desolate lânskippen. Metafoaren fan ferfrjemding. Besykje it mar ris te begripen en fyn mar ris in ferklearring dy’t rjocht docht oan it fenomeen fan syn wurk, mei’t it goed te beskriuwen is. Ik jou it jim te dwaan, mar ik doch it.
De skilderijen fan Hopper wekke romtlik de nuveraardige yndruk dat se grutter lykje at se binne. Rûnom sjocht men oerhearskjende widens. It docht dat it reizgersbloed him begjint te opponearjen, sykjend nei lânskippen en ikoanen fan dat ûnbidige lân yn ’e hope dat se noch bestean. Hopper seach se en lei se fêst. Fata morgana’s yn it twiljocht fan ferlokking en ferlangst. Dat lûkt. Men soe sa yn har beklamming weiwurde wolle. Men soe sa ien wurde wolle mei de stilte. As backpacker, as fytser, as passazjier. It docht er net ta as wat. Doarmje oer it kontinint dêr’t achter elke kime in oare ûnbeheinde kime leit. Sykje nei bestimmingen dy’t wachtsje op reizgers dy’t algeduerich ûnderweis binne. Reizgers dy’t har lot ûntwike wolle of inkeld omdat it harren lot is om te gean en se net oars kinne.  
Op ien fan dy bestimmingen wachtet in slanke frou yn in reade jurk. Se stiet mei de earms oerinoar yn ’e doar fan in hûs. In bytsje nonsjalant, in bytsje arrogant, mei reade, folle lippen. Troch de brede râne fan har hoed falle de eagen wei yn it skaad. Mar har eachopslach rjochtet him sûnder mis op de sjogger nei it doek, selsbewust, wylst de sinne ûnmeilydsum oer de keale flakte baarnt. It is op in lome moarn yn South Carolina. Wa is dy frou? Wat is har ferhaal? Wêr sit se mei har gedachten? Men kin der mar nei riede. Stiet se wol op ien te wachtsjen? Hopper hat in rol foar har betocht dy’t wy net kinne. Hy hat har foar it fuotljocht helle om ús op ’e doele te bringen. Se is net al te jong en net âld. Se is oantreklik. In mem of in dochter miskien? In freondinne of in maitresse? In hoer? Se stapt lichtsjes nei foaren mei de foet op de drompel. Se stiet op de grins fan werklikheid en fiksje, tusken wierheid en bedroch. Se is in yllúzje. In ûnberikber eroatysk fantoom. As passant kin je allinnich mar nei har sjen en har meunsterje. As in hoerejeier.
Se liket wol wat op de frou fan it skilderij ‘Poker night!’ in eintsje fierderop. In hiel oar taferiel. Suver in tableau vivant. It is in foarstelling fan de skilder Thomas Hart Benton, dy’t in sêne fan it ferneamde toanielstik ‘A streetcar named desire’ stal jûn hat. Dêr draacht de frou in blauwe jurk en hat se in namme. Se hjit Blanche en se jout lûd. ‘I don’t want realism. I want magic!’ Se hat it net oer de wierheid, seit se, se hat it oer wat neffens har de wierheid wêze moat. Har ferhaal is lykwols in leagen. It rint net goed mei har ôf, dat is bekend. Tennessee Williams hat it mei passy beskreaun. Nee, se is gjin ‘Hopper’ frou. Se mist dat ynbannige dêr’t it ûnbekende yn besletten leit. Lykas yn it mystearje fan in ferhaal dêr’t de ein krekt as de takomst net fan te foarsizzen is en je sels de ynfolling betinke moatte. Dêrom kriget de leechte yn de skilderijen fan Hopper jin yn de besnijing, omdat it jin twingt datjinge te sjen wat der net is.   
Sa wie it. In ta de ferbylding sprekkende tentoanstelling. Wy ha wat iten en gongen nei hûs. Oan ’e oare kant yn de kûpee siet in frou allinnich. Se hie in hoed op. Ik koe har eagen net sjen. Se lies in blêd, roerleas as wie se beferzen. At ik wollen hie, dan hie ik har wat freegje kind. Ik die it net. Bûten waard de skimer starich tsjuster. Wy sieten yn de swijende wrâld fan Hopper.